Moro Bagong (Bagean 3)

 


MORO bagong téh aya anu nganggap jadi hiji kawajiban, nyaéta pikeun warga masarakat anu kahirupanana ngandelkeun tatanén. Ilaharna mah masarakat anu matuhna di pasisian atawa pakampungan anu teu jauh ti leuweung. Pangna disebut kawajiban téh sabab moro bagong sarua jeung numpes atawa ngabasmi hama. Aya deuih anu ukur jadi kalangenan alias pangaresep. Maksudna sakadar nganteur kasuka, teu béda ti badminton atawa gapléh. Tah, kuring mah kaasup kana kolom kadua.

Tukang moro anu ngagunakeun tumbak disebutna pamatang, anu dina prak-prakan morona bari dibantuan ku anjing. Tumbak anu digunakeun dina moro bagong disebutna kuli. Bédana ti tumbak biasa téh nyaéta seuseukeut dina kuli mah maké ruruhit. Maksudna mah dina geus nanceb kana sasaran téh bakal terus ngait; teu béda ti useup anu ngait kana sungut lauk. Ari tukang moro anu ngagunakeun bedil disebutna paninggaran. Prak-prakanana tangtu béda. Kitu deui dina milih waktuna. Moro bagong ku cara dibedil ilaharna peuting, disebutna ngabelor. Ari ku cara dibeledig bari ngagunakeun kuli mah beurang; maksudna ti isuk-isuk tepi ka pasosoré.

Sakanyaho, taya katangtuan kudu dina poé naon mun urang rék moro bagong (hususna mun maké cara dibeledig). Ngan ari ilaharna mah poé Ahad. Atawa, mun teu kitu poé Saptu. Alesnana mah déét, heueuh, apan ari Ahad mah ilaharna poé peré tina gawé sapopoé. Kitu deui poé Saptu, apan isukna peré. Jadi bisa ditiir. Larapna poé peré téh tangtuna keur anu pacabakanana jadi pagawé, da ari pikeun tukang tatanén mah teu kitu. Rék poé naon, rék poé naon ge angger wé digawé.

Indit ka pamoroan téh kudu isuk-isuk, malah rebun-rebun kétah mun jauh mah. Éta mah kari kumaha ceuk anggangna waé. Malah aya kalana indit téh ti soré kénéh, mun urangna matuh di kota tur jauh ka tempat anu rék dipaké lahan moro mah. Ngéndong heula sapeuting di lembur anu teu jauh ti pamoroan; biasana mah di imah lurah, atawa di papada tukang moro deui anu jadi pribumi di éta lembur. Tangtu waé ulah tepi ka ngahésékeun pribumi. Urang kudu mawa dahareun sorangan. Mun teu kitu, sok udunan duit, terus dipasrahkeun ka pribumi. Urusan nyangu jeung nyieun deungeunna, keun waé sina diatur ku pribumi. Urang mah nyaho di asak wé. Lain waé ukur keur sabrakkeun di imah waé, tapi biasana ari indit ka pamoroan téh sok bari mekel timbel deuih, da sok karasa gancang laparna ari keur apruk-aprukan di leuweung mah, mangkaning moal manggih warung. Ari lebah deungeunna mah cukup ku goreng lauk asin gé, ditambah ku sambel.

Kasebutna moro bagong ku cara dibeledig, tangtu waé kudu loba batur, moal bisa ku cara nyorangan. Béda deui jeung mun ngabelor, masing indit nyorangan gé teu halangan, ari ludeung mah ka leuweung peuting-peuting. Anu dimaksud loba batur di dieu kira-kira kitu lah ukuran genep tepi ka dalapan jalma. Malah tampolana mah sok ngawelas, atawa ngalikur, kétang.

Saban pamatang marawa anjing, sakurang-kurangna hiji. Tampolana aya anu sok mawa tepi ka opat. Tangtu waé anjing pamoroan anu dibawa téh, kualitasna tacan tangtu sarua. Aya anjing anu enya-enya geus jadi; maksudna anu geus alus dina morona, disebutna pamanggulna. Nya anjing pamanggulna anu dipaké andelan ku para pamatang téh. Lian ti éta, aya deuih anjing anu karék dialajar, atawa mémang teu pati alus wé. Dina rombongan téh ari anjing anu alus atawa daékanana mah tara loba. Ukuran alus di dieu téh kahiji dina nyusud jeung manggihkeun bagong, terus ngudagna, jeung kawanina.

Najan teu pati écés, dina ngalaksanakeun pancénna, anjing pamoroan téh aya dua rupa. Cindekna aya spesialisasina éta téh. Aya anjing anu tugas utamana nyusud jeung ngungudag boroan, disebutna pangbituran. Aya deuih anjing anu tugas utamana megat atawa ngarubuhkeun boroan, disebutna panakulan. Ilaharna anjing pangbituran mah laleutik, tapi napasna kuat. Ari anjing panakulan mah sok galedé jeung baredas.

Nya anjing pangbituran anu bakal nangtukeun dina moro téh. Mun anjing pangbituranana aralus, matak resep moro téh, tur ka pamatangna ogé mawa sumanget. Enya, apan ari bagong anu rék diboro téh kudu ditéangan heula, dipapay tina tapakna. Ku anjing pangbituran anu asak warah jeung alus nyusudna mah, najan bagong cicingna di tempat anu rembet tur rumpil ogé sok gancang kapanggih. Terus dina lebah ngudagna, apan bagong téh ilaharna tara lumpat dina jalan anu lingih, tapi sasalingkeran atawa abrus-abrusan ka nu barala tur hieum ku tatangkalan, sakapeung ancrub ka walungan. Kitu deui radius atawa jarak lumpatna téh tara deukeut-deukeut. Tampolana bagong anu keur diudag téh ngubeng ngurilingan atawa meuntasan pasir jeung jungkrang. Dina ngudag bagong téh bisa jam-jaman. Aya kalana tepi ka genep jam, malah tampolana leuwih.

Anjing pangbituran kampiun mah dina ngudagna téh tara pegat. Atawa dina leungiteun raratanana gé sok terus ditéangan, tepi ka ahirna kapanggih deui. Béda jeung anjing anu karék dialajar, ana leungiteun udagan téh sok terus waé néangan dunungan. Tah, ari anjing anu geus jadi mah tara gumantung ka dununganana, lantaran satungtung udaganana tacan beunang mah bakal terus ngabitur. Tampolana ti wanci haneut moyan tepi ka wayah asar gé masih kénéh ngungudag boroanana.

Naha sok aya anjing anu terus leungit? Aya. Mungkin waé éta anjing téh kalangsu atawa kalémpohan di tempat anu geus jauh pisan ti dununganana. Atawa bisa waé paéh di leuweung. Éta mah naha lantaran gelut jeung bagong, atawa bisa waé ditekuk kerud alias maung. Heueuh, da lain tandingna atuh mun anjin pamoroan (najan sakumaha hébatna gé) mun adu hareupan jeung maung mah, najan ukur maung tutul atawa maung kumbang.

Sok rajeun deuih anjing anu keur ngudag boroan téh terus nyasab, atawa turun ka lembur séjén anu jauh ti rombongan katut dununganana. Jigana mah geus kalémpohan, terus waé diampihan ku anu manggihanana. Ilaharna urang lembur sok arapal kana anjing pamoroan, anu matak sok terus ditaréwak mun nyasab ka lembur téh. Dibibitaan heula ku hakaneun, geus kitu mah gancang waé diranté, anu saterusna anjing téh ganti dunungan. Anjing anu leungit di leuweung biasana ku dununganana sok terus dipapay ka saban lembur anu aya di sabudeureunana. Éta téh sok rajeun aya anu kapanggih deui. Mun geus kitu mah nya kari ditebus waé ka anu ngampihanana.

Tampolana anjing anu geus ganti dunungan téh sok balik deui ka dunungan asalna. Kungsi kajadian, pasosoré, sanggeusna eureun moro, anjing di rombongan kuring euweuh hiji, mangkaning anu alusna éta téh. Lantaran geus burit, nya ahirna mah dilapurkeun waé. Kuring sabatur-batur arunggah kana mobil, rék balik. Kira-kira geus sababaraha kilométer, ari pék anjing anu leungit téh keur ngemprid wé lumpat mapay-mapay jalan aspal. Jigana éta anjing téh sanggeusna leungiteun dunungan di leuweung terus aya karep rék balik ka imah dununganana.Padahal basa indit téh apan dibawa kana mobil, lain ditungtun mapay jalan. Tapi naha bet apaleun dina nyokot jurusan, henteu nyalahan atawa mabal ka jurusan séjén.

Sangkan teu lila teuing aprak-aprakan néangan bagong anu rék diboro, biasana mah ti saméméh milih lokasi ogé sok aya informasi awal, di lebah mana waé anu sakirana aya bagong. Biasana mah informasina téh ti patani anu keur araya di kebon. Lamun taya katerangan awal di mana bagong arayana, nya wayahna waé kudu dipapay éta mah. Carana, téangan heula tapakna. Mun teu kitu, téangan sayangna anu dipaké pameutingan bagong.*** 


Moro Bagong (Bagean 1)

Moro Bagong (Bagean 2)

No comments

Powered by Blogger.